Haastattelimme joulukuussa 2017 opinnäytetyötämme varten kahdeksaa kainuulaista erityislapsiperheen vanhempaa, jotka toimivat kehittäjäasiakkaina Kainuun soten henkilökohtaisen budjetin -kokeilussa (HB) ja ErinOmainen -hankkeessa. Osa on mukana myös erityislasten vanhempien vertaistukitoimintaa organisoivassa Kajaanin Leijonaemot ry:ssä. Haastatellut vanhemmat olivat iältään 30–50 vuotta ja puolet heistä sai omaishoidontukea. Kysyimme heidän mielipiteitä muun muassa henkilökohtaisesta budjetoinnista ja kehittäjäasiakastoiminnasta.
HB:sta ei vielä ollut käyttökokemuksia Kainuussa
Kehittäjäasiakkaat eivät olleet päässeet testaamaan henkilökohtaista budjettia kokeilussa vielä lainkaan, joten he vastasivat senhetkisen tietämyksensä perusteella. Haastateltavien näkemykset olivat samansuuntaisia kuin Iso-Britanniassa ja Hollannissa aiemmin tehdyissä tutkimuksissa: henkilökohtainen budjetti oikein mitoitettuna ja työntekijän avustuksella toteutettuna parantaisi elämänhallintaa ja lisäisi valinnanvapautta.
Haastateltavat ajattelivat henkilökohtaisen budjetin olevan hyvä, mutta keskeneräinen asia. Perheiden tilanteet ovat erilaisia, joten budjetin on oltava joustava, jotta kukin perhe saa tarpeidensa mukaiset palvelut.
Valinnanvapaus on tervetullutta
Vastuun saaminen ja palveluiden valitseminen merkitsivät vapautta ja kuulluksi tulemista. Valinnanvapaus koettiin luottamuksen ja arvostuksen osoituksena sitä kohtaan, että perheet itse tietävät, mikä on heille parasta.
Aktiivisen ihmisen kohdalla, joka osaa ja pystyy omat tarpeensa osoittamaan ja ilmaisemaan, on voimia tutkia, miettiä ja ottaa asioista selvää, on hyvä.
Valinnanvapaus herätti kuitenkin kysymyksiä: mitä sen piiriin todella kuuluu, löytyykö tarvittavat palvelut ja palveluntarjoajat myös omalta paikkakunnalta ja miten valinnanvapaus käytännössä toteutuu?
HB-pilotti (HB-kokeilu) näyttää keskittyvän omaishoitajan vapaisiin, mikä ei ole mistään kotoisin, vaan budjetti pitäisi kokonaan räjäyttää auki.
Palvelutarjonnan on oltava laaja
Palveluvalikoimaa ja palveluntarjoajia on oltava riittävästi, jotta ne kohtaavat monenlaisten perheiden tarpeet. Sosiaali- ja terveysalan ammattilaisilta kaivattiin suurempaa luottamusta vanhemman omaan harkintaan valita palvelu, joka on hänen lapselleen parhaaksi.
HB toimii, jos voi valita sitä, mitä tarvitsee, mutta voiko lääkärin suosituksesta poiketa, jos perhe näkee tarpeen toisin?
Päästäkseen Kainuussa kokeilemaan HB:tä ja käyttämään sen avulla palveluita omaishoitajan tulee olla omaishoidontuen piirissä. Omaishoitajat, joilla tuen kriteerit eivät täyttyneet, pitivät epäoikeudenmukaisena, ettei heillä ollut oikeutta samoihin palveluihin kuin tukea saavilla. Tällä hetkellä he eivät ole HB-kokeilussa mukana, vaikka näissäkin perheissä on erityislapsia ja kuormittava elämäntilanne. Kokemus oli, että ulkopuolelta määritellään, kuka on oikeutettu palveluihin ja kuka ei, niin sanotusti asetellaan “näkyvä ja näkymätön vamma vastakkain”:
Se meininki on nyt sellainen, että sä saat avustajan sellaiseen, että joku laittaa sulle kengän jalkaan, mutta sä et saa avustajaa sellaiseen, että se sanois sulle, että laita se kenkä jalkaan.
HB:n saldoa olisi helppo seurata mobiilisovelluksen avulla
HB:n saldolle toivottiin reaaliaikaista seurantamahdollisuutta. Viikko- tai kuukausitasoinen seuranta koettiin riittäväksi, koska palveluntarve voi vaihdella vuodenkierrossa. Haastateltavat visioivat mobiilisovellusta, jonka kautta voisi tilata ja varata palvelun nopeasti. Sovellus myös laskisi budjetin kulumista.
Pohdittiin, tulisiko budjetti käytettyä tehokkaammin, jos perhe saisi käyttää valinnanvapauttaan laajemmin. Sopiva palvelu voi löytyä toiselta paikkakunnalta tai jopa toisesta maasta.
Ammattilaisen tukea arvostetaan
Tuki- ja neuvontapalveluilla on suuri merkitys HB:n käytössä. Opinnäytetyön julkaisutilaisuudessa tuli ilmi, että omatyöntekijän rooli on epäselvä sekä asiakkaille että työntekijöille. Työntekijä on kuitenkin oleellinen osa palvelupolkua. Hänen asenteellaan, osaamisellaan ja persoonallaan on suuri vaikutus asioiden hoitamiseen.
Työntekijän tuen ja asiakkaan valinnanvapauden yhdistelmää pidettiin hyvänä tapana toimia. Sote-ammattilaisten asiantuntemusta arvostettiin, mutta myös itsemääräämisoikeus on tärkeää perheille. Sitä tulisi kuunnella ja kunnioittaa.
Kehittäjäasiakas haluaa vaikuttaa ja olla osallinen omien palvelujensa kehittämisessä
Halu olla osallinen ja vaikuttaa, tarve saada ääni kuuluviin sekä erityislapsiperheiden asioiden edistäminen olivat haastateltujen motiiveja lähteä mukaan kehittäjäasiakastoimintaan. Heidän mielestään sote-palveluissa ja ammattilaisten asenneilmapiirissä on parannettavaa.
Palveluiden kehittämisessä haluttiin siirtyä työntekijälähtöisestä ajattelusta asiakaslähtöisyyteen. Kehittäjäasiakkaat toivoivat, että palveluiden saaminen lähtisi asiakkaan tarpeista eikä palvelujärjestelmän ehdoilla.
Opinnäytetyön teemoina olivat asiakasnäkökulma ja sähköinen asiointi
Blogikirjoitus pohjautuu Diakonia-ammattikorkeakoulun sosionomi (AMK) – diakoni -tutkinnon opinnäytetyöhömme: “Että asiakas olisi se lähtökohta eikä palvelut” – Kainuulaiset asiakkaat kehittämässä sähköisiä sosiaali- ja terveyspalveluita.
Selvitimme työssä erityislapsiperheiden näkemyksiä henkilökohtaisesta budjetista, Kainuun soten sähköisistä palveluista (Omasote ja Hyvinvoinnin palvelutarjotin) ja yleisesti sähköisestä asioinnista sekä kehittäjäasiakastoiminnasta. Diakoniatyön näkökulmasta tarkastelimme evankelis-luterilaisen kirkon asemaa sote-palveluiden verkostossa ja kirkon tarjoamia erityislapsiperheiden ja sähköisiä palveluita.
Työelämäkumppaneinamme olivat Kainuun sote, Avain kansalaisuuteen -hanke sekä ErinOmainen-hanke, joka on osa Etelä-Savon asiakaslähtöinen palveluohjausverkosto ja osaamiskeskus omais- ja perhehoitoon (OSSI) I&O kärkihanketta.
Karita Isola ja Sanna Niikkonen
Lähde: “Että asiakas olisi se lähtökohta eikä palvelut” Kainuulaiset asiakkaat kehittämässä sähköisiä sosiaali- ja terveyspalveluita, Avain kansalaisuuteen -hanke. Opinnäytetyö. Kevät 2018. Diakonia-ammattikorkeakoulu, Sosiaalialan koulutusohjelma, Diakonisen sosiaalityön suuntautumisvaihtoehto, sosionomi (AMK) – diakoni. Theseus-linkki (5/2018 alkaen) (pysyvä linkki: http://www.urn.fi/URN:NBN:fi:amk-201803173466)
Vastaa