Henkilökohtainen budjetointi (HB) ollee Suomessakin yksi kustannustehokas ja asiakaslähtöinen tapa vastata asiakkaan palvelutarpeisiin. Henkilökohtaista budjetointia on suunniteltu myös osaksi valmisteilla olevaa sosiaali-ja terveydenhuollon lainsäädäntöä. Heinäkuussa 2017 selvisi, että lainsäädäntö tulee voimaan aikaisintaan 2020. Hallitus antoi 3.11.2017 uuden lakiehdotuksen (ote HB:n osalta). Lausunnolla olleessa ehdotuksessa HB-mallin toteutustapa olisi ollut rajatumpi kuin hankkeessamme, valinnanvapauslakiluonnoksessa ollut HB-määritelmä vastaa hankkeemme käsitystä HB-toimintamallista.
Henkilökohtaisessa budjetissa (HB) asiakas voi itse määritellä, mitä ja miten haluaa järjestää omat palvelunsa, joihin asiakkaalla on nykyisten eri lakien mukaan oikeus. Kaupungin tai sosiaali- ja terveydenhuollon kuntayhtymän järjestämä palvelu voidaan vaihtaa osittain tai kokonaan henkilökohtaiseksi budjetiksi. Asiakas voi sovitun asiakas- ja budjettisuunnitelman ja tarpeidensa mukaan järjestää palvelut myös ihan uudella tavalla. Idea on, että asiakas voi käyttää palveluihin muutoinkin varatut määrärahat valitsemallaan tavalla.
Piirrosvideo ”Henkilökohtainen budjetti – kohti yksilöllisempää tukea ja palvelua” (2 min.):
HB-valinnat voivat edistää palvelumarkkinoita entistä paremmin vastaamaan erilaisten asiakkaiden tarpeita. Hankkeessa on tarkoitus kehittää yhteistyötä erilaisten palvelutuottajien ja toimijoiden kanssa. Kokosimme muutamia perusasioita tiedotteeseen.
Kehittämishankkeissa on kyse uuden asian kehittämisestä ja sen kokeilemisesta käytännössä, joten pilottiorganisaatioiden johdolta tarvitaan rohkeaa ja ennakkoluulotonta otetta ja esimiehiltä käytännön tuke asiakastyöntekijöille.
Hankkeemme kehittää erilaisille asiakkaille heidän palvelutarpeidensa mukaista henkilökohtaisen budjetoinnin mallia nykylakien mukaan, kokeilee HB-toimintamallia mahdollisimman monen asiakkaan kanssa ja kerää tietoa kokemuksista ja vaikutuksista. Hankkeessa syntyvät kokemukset ja tieto vaikutuksista ovat merkityksellisiä tulevan lainsäädännön näkökulmasta.
HB on monien maiden tutkimusten mukaan kustannustehokas ja asiakkaat ovat pääosin tyytyväisiä. Vaikka hankkeessa oletetaan HB:n toteutuvan vähintään kustannusneutraalisti eli vastaavan korkeintaan oman palvelutuotannon kustannuksia, on HB kansainvälisten kokemusten mukaan tuonut myös taloudellisia säästöjä palvelun järjestäjälle: asiakas ei aina käytä koko budjettiaan tai asiakas löytää itselleen sopivampia edullisempia palveluvaihtoehtoja. Näitä asioita tutkimme myös hankkeessamme.
Eri piloteissa on valittu erilaisia asiakasryhmiä – vaikutusten arviointi hyötyy siitä, että mahdollisimman moni asiakas valitsee HB-toimintamallin. Asiakas voi olla oikeutettu eri lakien mukaiseen tukeen. Myös asiakkaan tarpeiden mukaan räätälöidyt tuen muodot ovat kehittämishankkeessa mahdollisia. Sosiaalihuoltolain mukaan palvelut voivat olla myös ”muita tukitoimia” (1301/28 §). Näin olemassa oleva ”valintatalon valmis palvelutarjotin” muotoutuu, kehittyy ja monipuolistuu asiakkaan tarpeisiin parhaiten vastaavien valintojen kautta. Hankkeen asiakkaana hän voi hyödyntää sovitun HB-suunnitelman mukaan julkisten, yksityisten ja yhteisöjen kautta saatavaa tukea sekä lisäksi myös lähipiirin apua.
Organisaatiossa voidaan jatkuvasti kehittää palvelujärjestelmää asiakkaan palveluvalinnoista kertyvän tiedon avulla. Kun asiakkaan rooli muuttuu aktiiviseksi toimijaksi muuttaa tämä myös palvelujärjestelmän toimintaa viranomais- ja palvelulähtöisestä mallista enemmän asiakasohjautuvaksi. Hankkeessa on tarkoitus kehittää asiakkaan tukena toimivien HB-avustajien malleja: HB-avustajana voi toimia esimerkiksi kokemusasiantuntijoita tai järjestöjen muita vapaaehtoisia. Myös sosiaalisessa mediassa toimivan HB-avustajamallin toteutettavuutta selvitetään hankkeen piloteissa.
HB-toimintamallissa asiakastyön palveluprosessi etenee pääosin kuten muutoinkin asiakastyössä, ja eri vaiheiden tiedot dokumentoidaan organisaation asiakastietojärjestelmiin sovitulla tavalla (ks. Asiakastyöntekijälle). Palveluvalinnat voidaan toteuttaa myös palveluseteli- ja ostopalvelujärjestelmien kautta. Joissakin tilanteissa asiakkaalle voidaan myöntää taloudellista tukea.
Asiakkaan käyttöliittymä ja asiakkaan kustannuspaikka organisaatiossa
Asiakkaan toimijuutta ja kustannustietoisuutta edistäisi se, että hän voisi olla itse ajantasaisesti tietoinen budjettinsa tilanteesta. Joissakin maissa käytössä oleva ladattava maksukortti mahdollistaisi ajantasaisen budjetin käytön ja seurannan. Ideoimme hankkeessa asiakkaan käyttöliittymän sisältöä ja tietovaatimuksia sekä pyrimme tuottamaan asiakkaan käyttöliittymästä prototyypin.
Organisaatiossa tarvitaan tietoa asiakkaan HB-budjetin käytöstä: mitä palveluja asiakas käyttää ja mitä kustannuksia niistä kertyy. Kun organisaatioissa tieto hajaantuu eri tietojärjestelmiin, pitää tiedot näistä poimia ja koota kunkin asiakkaan ”kustannuspaikka-tiedoksi”. Tieto on välttämätön kun arvioidaan HB-mallin kustannuksia verrattuna tavanomaiseen tapaa järjestää palvelut. Tärkeä on myös tieto millaiseen tarpeseen tai tavoitteeseen HB-budjetilla vastataan.
Esimiesten ja johdon kokemukset HB-toimintamallin vaikutuksista
Hanke tuottaa tietoa HB-mallin käyttökokemuksista, vaikutuksista ja muutoksista asiakkaille, asiakasprosessille ja palveluille sekä kustannuksille. Hyödynnämme myös verrokkiasetelmaa: keräämme vastaavia tietoja saman asiakasryhmän palvelunkäytöstä niiltä, jotka eivät käytä HB-mallia.
Johdon ja esimiesten ensimmäinen ns. lähtötilanteen kysely toteutui kesän 2017 aikana. Syksyllä 2017 järjestettiin jokaisessa pilotissa työpajat ja niissä kertyvä ryhmäkeskusteluaineisto dokumentoidaan. Työpajoihin kutsutaan asiakastyöntekijöitä sekä esimiehiä. Hankkeen päättyessä kerätään vastaavat tiedot.
Hankkeiden yhteistyö ja seminaarit
Hankkeemme lisäksi eri maakunnissa käydään keskusteluja henkilökohtaisen budjetoinnin kokeiluja varten STM:ltä haettavista valtionavustuksista. Syksyllä 2017 on käynnissä vain Keski-Uudenmaan sote-valinnanvapauskokeilu, jossa HB-mallia ryhdytään kokeilemaan.
Teemme yhteistyötä valmisteilla olevien sote- ja HB-pilottien kanssa mm. yhteisissä seminaareissa: esimerkiksi Uudenmaan maakunnan sote-valmistelun kanssa järjestimme 21.9.2017 yhteisen seminaarin (tapahtumasivulla linkit esityksiin ja tallenteeseen, jossa mukana mm. John Woolhamin esitys Englannista ikäihmisten seurantatutkimuksista). Palveluntuottajille järjestimme yhteistyössä Hyvinvointiyritykset kiertoon -hankkeen kanssa palveluntuottajille 1.9.2017 seminaarin uudesta hankintalaista ja sote-uudistuksesta (esitysmateriaalit tapahtumasivulla).
Hankkeen tähänastisista kokemuksista, asiakasesimerkeistä ja tuloksista löydät lisätietoa 31.1.2018 pitämästämme seminaarista (tallenne ja esitykset tapahtumasivulla). Hankkeen ensimmäinen raportti julkaistiin toukokuussa 2018 (ks. uutinen).
Arviointisuunnitelma ja rekisteriseloste
Hankkeen arviointisuunnitelman mukaiset tutkimusluvat on saatu jokaiselta pilottiorganisaatiolta (ks. myös tutkimuksen rekisteriseloste).